Η παρακολούθηση της σωματικής ανάπτυξης και ψυχοκινητικής εξέλιξης του παιδιού
Η παρακολούθηση της σωματικής ανάπτυξης και ψυχοκινητικής εξέλιξης του παιδιού γίνεται ανά τακτά διαστήματα από τον παιδίατρο.
Τα καινούρια βιβλιάρια έχουν χρήσιμες πληροφορίες για την ανάπτυξη που απευθύνονται στους γονείς.
Τα σωματομετρικά μεγέθη του παιδιού (μήκος σώματος μέχρι τα 3 χρόνια και ύψος μετά τα 3 χρόνια, βάρος σώματος και περίμετρος κεφαλής), όπως επίσης και ο δείκτης μάζας σώματος και η περίμετρος της μέσης, μπαίνουν σε ειδικές καμπύλες (charts) που δείχνουν ποια θέση κατέχει το παιδί, μεταξύ 100 άλλων παιδιών της ιδίας ηλικίας και του ιδίου φύλου. Τώρα πλέον (και στα βιβλιάρια Υγείας των παιδιών) χρησιμοποιούμε τις καμπύλες (charts) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) και όχι τις Εθνικές καμπύλες.
Αν για παράδειγμα ζυγίσουμε ένα το παιδί και βάζοντας το στα καμπύλες βρούμε ότι βρίσκεται στην 25η Εκατοστιαία Θέση, αυτό σημαίνει ότι 75 παιδιά της ίδιας ηλικίας και του ιδίου φύλου είναι βαρύτερα και 25 ελαφρότερα.
Μας ενδιαφέρει όχι μόνον σε ποια Εκατοστιαία Θέση είναι το παιδί (φυσιολογικές θέσεις: 3η έως 97η εκατοστιαία θέση) αλλά και:
α) η μεταξύ τους σχέση: πχ ένα παιδί που το ύψος του είναι στην 90η θέση και το κεφάλι του στην 3η είναι πιθανόν μικροκέφαλο.
β) η πορεία στο χρόνο. Πχ ένα παιδί που είναι στη 50η Εκατοστιαία θέση αν βρεθεί σε ένα 6μηνο στην 25η εκατοστιαία θέση, παρ’ ότι και αυτή η θέση είναι φυσιολογική, θα μας προβληματίσει διότι το παιδί άλλαξε εκατοστιαία θέση.
Κεφαλουραία ωρίμανση του βρέφους
Το μωρό ωριμάζει νευρολογικά από το κεφάλι προς τα πόδια. Δεν μπορεί ένα βρέφος να καθίσει αν δεν έχει πρώτα στηρίξει το κεφάλι του. Δεν μπορεί να βαδίσει πριν καθίσει.
Έτσι: περίπου στην ηλικία των 2 μηνών στηρίζει το κεφάλι του, στην ηλικία των 6 μηνών κάθεται, χωρίς υποστήριξη και στην ηλικία των 12-13 μηνών βαδίζει. Θεωρούμε ότι υπάρχει κινητική καθυστέρηση αν δεν έχει στηρίξει το κεφάλι μετά τους 4 μήνες, αν δεν έχει καθίσει, χωρίς υποστήριξη μετά τους 8 μήνες και αν δεν βαδίζει μετά τους 18 μήνες.
Αν το παιδί έχει γεννηθεί πρόωρα, υπολογίζουμε αυτά τα ορόσημα βάσει της διορθωμένης ηλικίας κύησης, δηλαδή αφαιρούμε το διάστημα που το παιδί έπρεπε να είναι στη μήτρα. Πχ για ένα παιδί που γεννήθηκε 7 μηνών αφαιρούμε 2 μήνες από την χρονολογική του ηλικία. Η έγκαιρη διάγνωση των αναπτυξιακών διαταραχών στα πρώιμα στάδια της ζωής είναι πολύ σημαντική ώστε όταν διαπιστωθεί, να υπάρξει άμεση παρέμβαση.
Ένα παιδί που ακούει, σχεδόν πάντα θα μιλήσει. Αν υπάρχει πρόβλημα στην ομιλία θα πρέπει να εξετασθεί η ακοή. Τα τυχόν προβλήματα της ακοής θα πρέπει άμεσα-αμέσως μετά τη γέννηση - να ανιχνεύονται προκειμένου να αντιμετωπιστούν ώστε το παιδί να έχει φυσιολογική ομιλία.
Σημεία αυτιστικής συμπεριφοράς ή υπερκινητικότητας και διάσπασης προσοχής θα πρέπει να εντοπίζονται έγκαιρα από τον γονιό και τον παιδίατρο ώστε το παιδί να έχει την κατάλληλη αγωγή.
Όταν ένα μωρό έχει στραβισμό (στραβίζει/αλληθωρίζει) ακόμα και τις πρώτες ημέρες ζωής, θα πρέπει να εξετασθεί. Η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να προλάβει την αμβλυωπία, δηλαδή την μείωση της όρασης από το μάτι που πάσχει.
Στον 6ο μήνα ζωής θα πρέπει να εξετάζονται για διαθλαστικές ανωμαλίες τα παιδιά που έχουν γονείς με σοβαρά διαθλαστικά προβλήματα όρασης.
Η ωρίμανση των σφιγκτήρων του παιδιού (πότε δηλαδή «λέει τα κακά και τα τσίσα του») επιτελείται συνήθως μετά τα 2 ½ χρόνια της ζωής. Οι γονείς πρέπει να αποθαρρύνονται να εκπαιδεύουν νωρίτερα από αυτήν την ηλικία τα παιδιά τους, διότι το νευρικό σύστημα δεν είναι ώριμο. Μια πρόωρη προσπάθεια μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες όπως πχ δυσκοιλιότητα και παροδικά αποτελέσματα.
Αυτοανακουφιστικές (self-soothing) μέθοδοι που χρησιμοποιεί το παιδί είναι το πιπίλισμα των δακτύλων του, η χρήση πιπίλας, το να έχει μια κουβερτούλα ή ένα παιχνίδι αγκαλιά για να κοιμηθεί, ή να στριφογυρίζει μια τούφα των μαλλιών του.
Είναι πολύ συνηθισμένες στα μικρά παιδιά και δεν εμπνέουν ανησυχία. Οι γονείς δεν πρέπει να τις εκμεταλλεύονται προκειμένου να καθησυχάσουν το παιδί. Αντίθετα θα πρέπει να σκέφτονται μήπως το παιδί χρειάζεται εκ μέρους τους περισσότερη παρέα και τρυφερότητα. Σιγά-σιγά το παιδί θα τις σταματήσει.
Η πιπίλα επιτρέπεται μέχρι τα 3 χρόνια (αντίθετα η χρήση του μπιμπερό πρέπει να σταματά τον 1ο χρόνο ζωής).
Το πιπίλισμα του αντίχειρα μπορεί να διακοπεί με τη χρήση δακτυλόκουκλας (μικρή κούκλα κουκλοθεάτρου που τοποθετείται ως γάντι). Τις ώρες που συνηθίζει το παιδί να πιπιλάει το δάκτυλο του, τοποθετούμε στο δάκτυλο του την κούκλα και παίζουμε μαζί του κουκλοθέατρο.