Μητρικός θηλασμός: Εθνικό πρόβλημα

Μαρία-Αδαμαντία Μαλλιαρού

Ο μητρικός θηλασμός είναι ένα δικαίωμα του βρέφους.

Δυστυχώς στη χώρα μας το δικαίωμα αυτό καταστρατηγείται. Είναι καθήκον όλων μας και ιδιαίτερα των παιδιάτρων, οι οποίοι αποτελούν τους πρεσβευτές των παιδιών στην κοινωνία των ενηλίκων, να αγωνιστούμε ώστε να προστατευθεί το ιερό δικαίωμα του παιδιού να θηλάσει τη μητέρα του.
Ως γνωστό:

Σύμφωνα με τη διακήρυξη Innocenti (Innocenti Declaration οn the Protection, Promotion and Support of Breastfeeding) που έγινε την 1η Αυγούστου του 1990, στην Φλωρεντία, μεταξύ άλλων, θα έπρεπε μέχρι το 1995 όλες οι κυβερνήσεις να ορίσουν εθνική επιτροπή μητρικού θηλασμού.
Η πρώτη εθνική επιτροπή μητρικού θηλασμού στη χώρα μας, ορίσθηκε το 1993, διελύθη όμως μετά από τρεις συνεδριάσεις. Δώδεκα χρόνια μετά, το 2005, ορίσθηκε εκ νέου, με πρόεδρο τον καθηγητή κ. Γ. Χρούσο. Στα 4 χρόνια που η εθνική επιτροπή μητρικού θηλασμού λειτουργεί, έχει να επιδείξει ως έργο τα εξής:

Ένα από τα πρώτα μελήματα της επιτροπής ήταν η αποτύπωση των ποσοστών μητρικού θηλασμού σε εθνικό επίπεδο, τα οποία που μέχρι το 2009 ήταν άγνωστα και η χώρα μας δεν μπορούσε να απαντήσει στο θέμα αυτό στους διεθνείς οργανισμούς. Πρότεινε λοιπόν τη διενέργεια επιδημιολογικής μελέτης για τον μητρικό θηλασμό, την οποία χρηματοδότησε το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και εκπονήθηκε από το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού και την Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, Τομέας Υγείας Παιδιού ( Ι. Αντωνιάδου -Κουμάτου Ι. και συνεργάτες). Η μελέτη δημοσιεύθηκε το 2009 και δείχνει με αριθμούς σε ποια κατάσταση βρίσκεται ο μητρικός θηλασμός στη χώρα μας.
Στη μελέτη έγινε καταγραφή της συχνότητας και των βασικών προσδιοριστικών παραγόντων του μητρικού θηλασμού, σε αντιπροσωπευτικό δείγμα μητέρων/βρεφών από όλη την Ελλάδα, που γεννήθηκαν σε δημόσια νοσοκομεία και ιδιωτικά μαιευτήρια.
Έγινε δειγματοληψία κατά συστάδες από τον κατάλογο των νεογνών που μετέχουν στο πρόγραμμα screening του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού (98% των γεννήσεων) με τηλεφωνικές συνεντεύξεις των μητέρων.
Οι συνεντεύξεις έγιναν σε δυο δείγματα μητέρων:
Το δείγμα 1 περιέλαβε 900 μητέρες που γέννησαν από Απρίλιο 2007-Ιούλιο 2007, σε 40 διαφορετικά νοσοκομεία/μαιευτήρια και όταν τα βρέφη είχαν συμπληρώσει τον 6ο μήνα ζωής ( ηλικία βρεφών 6-9 μηνών).
Το δείγμα 2 περιέλαβε 900 μητέρες που γέννησαν από Ιούνιο 2006- Δεκέμβριο 2006, σε 39 διαφορετικά νοσοκομεία/μαιευτήρια και όταν τα βρέφη είχαν συμπληρώσει τον 12ο μήνα ζωής ( ηλικία βρεφών 12-15 μηνών). Τα χαρακτηριστικά των δειγμάτων φαίνονται στον πίνακα 1 και 2.

Πίνακας 1
Δείγμα 1: αναλογία απόκρισης (response rate) 65%
586 μητέρες.
85,5% ελληνίδες, 7,3% Αλβανίδες.
70,2% εργαζόμενες.
48,5 % συνδιαμονή μητέρας – νεογνού στο μαιευτήριο (rooming in).
26,8% τοποθέτηση του μωρού στο στήθος την 1η ώρα μετά τον τοκετό.
65,4% έλαβαν συνταγή με γάλα αγελάδος κατά την έξοδο από το μαιευτήριο.
35,3 % έλαβαν δωρεάν δείγματα με γάλα αγελάδος κατά την έξοδο από το μαιευτήριο
31,5% καπνίστριες (ΜΟ τσιγάρων ημερησίως 13,7), 49,2 % και κάποιος άλλος κάπνιζε στο σπίτι.
49,4 καισαρική τομή.
46,1% γέννησαν σε δημόσιο νοσοκομείο.

Πίνακας 2
Δείγμα 2: αναλογία απόκρισης (response rate) 67%
601 μητέρες.
83,9 ελληνίδες, 5,8% Αλβανίδες.
74,0% εργαζόμενες.
40,4 % συνδιαμονή μητέρας - νεογνού στο μαιευτήριο (rooming in).
27,08% τοποθέτηση του μωρού στο στήθος την 1η ώρα μετά τον τοκετό.
67,1% έλαβαν συνταγή με γάλα αγελάδος κατά την έξοδο από το μαιευτήριο.
35,7 % έλαβαν δωρεάν δείγματα με γάλα αγελάδος κατά την έξοδο από το μαιευτήριο.
38,1% καπνίστριες (ΜΟ τσιγάρων ημερησίως 13,4), 53,4 % και κάποιος άλλος κάπνιζε στο σπίτι.
49,2% καισαρική τομή.
36,8% γέννησαν σε δημόσιο νοσοκομείο

Χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα EpiData για την στατιστική επεξεργασία.
Το ερωτηματολόγιο σχεδιάστηκε έτσι ώστε να προκύπτουν οι βασικοί δείκτες της συχνότητας του μητρικού θηλασμού, οι οποίοι προτείνονται από τον ΠΟΥ για τις μελέτες που διεξάγονται στις διάφορες χώρες (ποσοστά βρεφών που θήλασαν αποκλειστικά το πρώτο 6μηνο, που συνέχισαν το θηλασμό τον 1ο χρόνο ζωής, κλπ), (Πίνακας 3).

Πίνακας 3
Δείκτες συχνότητας μητρικού θηλασμού σύμφωνα με τον ΠΟΥ:
• έναρξη μητρικού θηλασμού ( breastfeeding initiation)
• αποκλειστικός μητρικός θηλασμός (exclusive breastfeeding)
• σχεδόν αποκλειστικός μητρικός θηλασμός (predominant breastfeeding): Το βρέφος παίρνει και άλλα υγρά πχ νερό, αφεψήματα, ζαχαρόνερο
• πλήρης μητρικός θηλασμός (full breastfeeding): Άθροισμα αποκλειστικού και σχεδόν αποκλειστικού θηλασμού
• μητρικός θηλασμός (breastfeeding): το βρέφος παίρνει και ξένο γάλα (πχ γάλα αγελάδος) πλην του μητρικού
• συμπληρωματικός μητρικός θηλασμός (complementary feeding). Μετά τον 6ο μήνα που προστίθενται τα στερεά κρέμα, κρέας, κλπ

Τα αποτελέσματα των δεικτών θηλασμού φαίνονται στους πίνακες 4-9.

Προσδιοριστικούς παράγοντες που σχετίζονται με το μητρικό θηλασμό στην Ελλάδα
΄Οσον αφορά τους προσδιοριστικούς παράγοντες που σχετίζονται με το μητρικό θηλασμό στην Ελλάδα, όπως είδος τοκετού, περιγεννητικές πρακτικές, συνδιαμονή μητέρας-νεογνού (rooming in), χρήση μπιμπερό και πιπίλας και κοινωνικο- οικονομικοί παράγοντες, από τα αποτελέσματα της έρευνας προέκυψαν τα εξής :

Γεωγραφικό διαμέρισμα και ηλικία της μητέρας
Δεν προέκυψε στατιστικά σημαντικός συσχετισμός όσον αφορά το γεωγραφικό διαμέρισμα και την ηλικία της μητέρας. Παρατηρήθηκε όμως αύξηση του αποκλειστικού μητρικού θηλασμού όσο αύξανε η ηλικία της μητέρας.

Συνδιαμονή μητέρας-παιδιού (Rooming in), χορήγηση δειγμάτων γάλακτος αγελάδας
Παρατηρήθηκαν μεγαλύτερα ποσοστά μητρικού θηλασμού αλλά όχι στατιστικά σημαντικά, όταν υπήρχε στο μαιευτήριο συνδιαμονή μητέρας - παιδιού (Rooming in) και δεν χορηγήθηκαν δείγματα γάλακτος αγελάδας. Να σημειωθεί ότι μόνον το 49% μαιευτηρίων έχουν συνδιαμονή μητέρας – παιδιού, 35% των μητέρων δήλωσαν ότι τους δόθηκαν δωρεάν δείγματα γάλακτος, και 65% συνταγή για γάλα αγελάδας, κατά την έξοδο από το μαιευτήριο.

Χώρα καταγωγής
Ισχυρά σημαντική στατιστική συσχέτιση βρέθηκε με τη χώρα καταγωγής της μητέρας, όσον αφορά την διάρκεια θηλασμού: 67% των Αλβανίδων (έναντι 37% ελληνίδων ) συνέχιζε να θηλάζει τον 3ο μήνα, και 51% (έναντι 19% ελληνίδων ) θήλαζαν τον 6ο μήνα. Στο δείγμα κατεγράφησαν 16% αλλοδαποί. Το 2004 οι αλλοδαποί, με άδεια παραμονής στην Ελλάδα, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής (ΙΜΕΠΟ), αποτελούσαν το 10,3% του πληθυσμού. Ο πληθυσμός των αλλοδαπών είναι ηλικιακά νεότερος και με περισσότερα παιδιά σε σχέση με τους έλληνες.

Μορφωτικό επίπεδο
Θετική συσχέτιση βρέθηκε όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο των γονέων. Απόφοιτοι ΑΕΙ θήλαζαν αποκλειστικά σε μεγαλύτερο ποσοστό. Επίσης τον 3ο μήνα συνέχιζε να θηλάζει το 51% των αποφοίτων ΑΕΙ (έναντι 33% των αποφοίτων δημοτικού). Επίσης όσο αύξανε το επίπεδο εκπαίδευσης του πατέρα, τόσο αύξανε η πιθανότητα η μητέρα να θηλάσει αποκλειστικά τον 1ο μήνα (25,4% ΑΕΙ έναντι 3% απόφοιτοι δημοτικού).

Εισόδημα
Η έρευνα έδειξε ότι σε οικογένειες με ιδιαίτερα υψηλό εισόδημα (36000-47999 ευρώ) οι μητέρες θήλαζαν αποκλειστικά τον 1ο μήνα σε ποσοστό 32% και συνέχιζαν να θηλάζουν τον 3ο μήνα σε ποσοστό 61% και τον 6ο μήνα σε ποσοστό 25%. Το ίδιο συνέβαινε και σε οικογένειες με ιδιαίτερα χαμηλό εισόδημα (λιγότερο από 12000 ευρώ): συνέχιζαν να θηλάζουν τον 3ο μήνα σε ποσοστό 43% και τον 6ο μήνα σε ποσοστό 32%. Ενώ σε οικογένειες με μέσο εισόδημα (12000-23999 ευρώ), είχαν αποκλειστικό θηλασμό τον 1ο μήνα σε ποσοστό 23%, συνέχιζαν να θηλάζουν τον 3ο μήνα σε ποσοστό 38% και τον 6ο μήνα σε ποσοστό 19%.

Κάπνισμα
Στην Ελλάδα 51% των ανδρών και 39% των γυναικών καπνίζουν. Στην έρευνα το 31% των μητέρων δήλωσαν ότι κάπνιζαν (πιθανόν, κάποιες απέκρυψαν για ευνόητους λόγους ότι κάπνιζαν). Το κάπνισμα συσχετίζεται ισχυρά αρνητικά με το θηλασμό. Οι μη καπνίστριες είχαν διπλάσια συχνότητα αποκλειστικού θηλασμού τον 1ο μήνα. Τα ποσοστά φαίνονται στον πίνακα 10.

Προωρότητα
Η προωρότητα ήταν καθοριστικός παράγων μητρικού θηλασμού: Τα βρέφη με ηλικία κύησης 34-36 εβδομάδων θήλασαν αποκλειστικά τον 1ο μήνα σε ποσοστό 14% (έναντι 21% των τελειόμηνων) και συνέχιζαν να θηλάζουν (όχι αποκλειστικά) τον 3ο μήνα σε ποσοστό 25% (έναντι 41% των τελειόμηνων).

Βάρος γέννησης
Μεγαλύτερη επίδραση στα ποσοστά θηλασμού είχε το βάρος γέννησης. Νεογνά με βάρος γέννησης < 2,5 Kgr θήλασαν αποκλειστικά τον 1ο μήνα σε ποσοστό 4,5%, συνέχιζαν να θηλάζουν τον 3ο μήνα σε ποσοστό 5% και τον 6ο μήνα, κανένα από αυτά τα βρέφη δεν βρέθηκε να θηλάζει!

Είδος τοκετού
Το είδος τοκετού ήταν επίσης καθοριστικός παράγων για το μητρικό θηλασμό:
Τα νεογνά που γεννήθηκαν με φυσιολογικό τοκετό είχαν 1,5 φορά μεγαλύτερη πιθανότητα να θηλάζουν αποκλειστικά τον 1ο μήνα και να συνεχίζουν να θηλάζουν τον 3ο μήνα, σε σχέση με τα βρέφη που γεννήθηκαν με καισαρική τομή. Να σημειωθεί ότι στη χώρα μας ο τοκετός γίνεται σε ποσοστό 41,6% με καισαρική τομή (52,5 ελληνίδες και 26% αλλοδαπές). Το ποσοστό αυτό μεταβάλλεται από διάφορους παράγοντες: για παράδειγμα σε μεγάλο ιδιωτικό μαιευτήριο το ποσοστό καισαρικών τομών βρέθηκε 53%, ενώ σε ποσοστό 65,2% έγιναν καισαρικές τομές σε γυναίκες που είχαν ιδιωτική ασφάλιση (έναντι 23,9% σε όσες δεν είχαν ιδιωτική ασφάλιση).

Τοποθέτηση του νεογνού την πρώτη ώρα μετά τον τοκετό στο στήθος
Η τοποθέτηση του νεογνού την πρώτη ώρα μετά τον τοκετό στο στήθος της μητέρας, σύμφωνα με τα 10 βήματα του ΠΟΥ, είχε στατιστικά σημαντική θετική συσχέτιση. Τα νεογνά που τοποθετήθηκαν στο στήθος της μητέρας για μια ώρα αμέσως μετά τον τοκετό, είχαν διπλάσια ποσοστά αποκλειστικού θηλασμού τον 1ο μήνα (31%) έναντι των νεογνών που ξεκίνησαν αργότερα (17%). Επίσης τα νεογνά αυτά συνέχιζαν να θηλάζουν τον 3ο μήνα σε ποσοστό 53% (έναντι 35%) και τον 6ο μήνα 31% ( έναντι 19%). Να σημειωθεί ότι μόνον το 27% των νεογέννητων της έρευνας τοποθετήθηκε στο στήθος της μητέρας την 1η ώρα από τον τοκετό για να θηλάσει.

Χρήση πιπίλας
Η χρήση πιπίλας συνδέεται ισχυρά με το θηλασμό: 33% των βρεφών που δεν τους εδόθη πιπίλα θήλαζαν αποκλειστικά τον 1o μήνα, έναντι 17% αυτών που τους εδόθη. Μάλιστα η χρήση της πιπίλας είχε επίδραση και στη συνέχιση του θηλασμού: τον 3ο μήνα ζωής συνέχιζαν να θηλάζουν σε ποσοστό 64% όσα δεν έπαιρναν πιπίλα ( έναντι 31% αυτών που έπαιρναν πιπίλα) και τον 6ο μήνα συνέχιζαν να θηλάζουν 46% (έναντι 14% αυτών που έπαιρναν πιπίλα).

Σύμφωνα με το προγραμματικό σχέδιο Healthy People 2010 του US Department of Health and Human Services: οι στόχοι είναι: 75% θηλασμός πρώτες μέρες ζωής και 50% στους 6 μήνες και 25% στους 12 μήνες. Τα ποσοστά που βρέθηκαν στην ελληνική μελέτη σε σύγκριση με τους στόχους αυτού του σχεδίου είναι αισιόδοξα όσον αφορά την έναρξη του θηλασμού: έναρξη 87% (όμως υποδιπλάσια -41%- ποσοστά, ο αποκλειστικός θηλασμός) αλλά πολύ απογοητευτικά όσον αφορά τη συνέχιση του θηλασμού, διότι τα ποσοστά αυτά κατακρημνίζονται μετά τον πρώτο μήνα και φθάνουν στο αξιοθρήνητο ποσοστό (και σημείο κοινωνικής παθολογίας) του 0.8% αποκλειστικού θηλασμού το πρώτο εξάμηνο της ζωής. Η συνέχιση του θηλασμού επίσης είναι πολύ πίσω μέχρι τον 6ο μήνα (22%) και τον 12ο μήνα (6,4%) σε σχέση με τους στόχους του αμερικανικού προγραμματικού σχεδίου (Πίνακας 11).

Οι μισές γυναίκες της μελέτης δήλωσαν ότι σταμάτησαν να θηλάζουν λόγω ανεπαρκούς γάλακτος. Μια κλασική αιτίαση μη θηλασμού που δείχνει πόσο ανεπαρκής είναι η εκπαίδευση και πληροφόρηση τόσων των μητέρων όσο και των υγειονομικών που ασχολούνται με αυτές.
Αυξημένου κινδύνου για διακοπή του θηλασμού ήταν σύμφωνα με τη μελέτη, μητέρες:

Οι ερευνητές τονίζουν ότι στις περιπτώσεις αυτές απαιτείται αυξημένη εγρήγορση του υγειονομικού προσωπικού.

Η έρευνα αυτή επιβεβαίωσε αυτό που γνωρίζουμε εμπειρικά όλοι μας. Ο μητρικός θηλασμός βρίσκεται σε επίπεδο καθόλου κολακευτικό για τη χώρα μας. Επειδή είναι ένα θέμα καθοριστικό για την υγεία και την ευφυΐα των παιδιών μας πρέπει άμεσα: